Bijen soorten in Nederland: leer ze allemaal kennen

In Nederland hebben we meer dan 350 soorten bijen. Sommige zijn bekend, zoals de honingbij, terwijl andere, zoals de rosse metselbij of de gewone sachembij, minder vaak in de schijnwerpers staan. In deze gids nemen we je mee in de fascinerende wereld van de bijen. We leggen uit welke eigenschappen ze hebben, hoe je ze herkent en hoe je ze het beste helpt.

Wat doen bijen en waarom zijn ze belangrijk?

Het belang van bijen kan niet genoeg benadrukt worden. Deze kleine, hardwerkende bestuivers maken het mogelijk dat planten, bloemen en gewassen zich voortplanten. Zonder bijen zou onze voedselvoorziening er heel anders uitzien. Bijen zijn verantwoordelijk voor de bestuiving van bijvoorbeeld appels, bessen, courgettes en tomaten.

Wanneer bijen op een bloem landen om nectar te verzamelen, blijft er stuifmeel aan hun lichamen kleven. Dit stuifmeel brengen ze vervolgens over naar andere planten, bloemen en gewassen. Door de bestuiving zorgen bijen voor het voortbestaan van complete ecosystemen. Zo dienen bloemen en zaden weer als voedsel voor andere dieren, zoals vogels.

Hommels

Hommels zijn robuuste, behaarde bijen die voornamelijk in kleinere kolonies leven. In Nederland komen meer dan 20 soorten hommels voor. Ze zijn onmisbaar voor de bestuiving van planten, vooral in koelere en regenachtige omstandigheden waarin andere bijen minder actief zijn. Dit zijn vijf bekende soorten van hommels in Nederland:

• Aardhommel (Bombus terrestris)
• Akkerhommel (Bombus pascuorum)
• Weidehommel (Bombus pratorum)
• Steenhommel (Bombus lapidarius)
• Boomhommel (Bombus hypnorum)

Solitaire bijen

Solitaire bijen leven zonder sociale structuur. Elk vrouwtje bouwt haar eigen nest. Meestal doen ze dat in de grond of in holle stengels en zorgen zelfstandig voor nakomelingen. In Nederland kennen we ongeveer 330 soorten solitaire bijen.

Soorten die nestelen in de grond

Grondnestelende bijen zijn solitaire bijen die hun nesten graven in zandige of losse grond. In Nederland zijn zandbijen (Andrena-soorten) de meest voorkomende groep, met meer dan 70 soorten. Deze bijen zijn vroeg in het voorjaar actief en belangrijk voor de bestuiving van bloeiende bomen, zoals wilgen. Dit zijn bekende solitaire bijen die nestelen in de grond:

• Zandbijen, zoals:
  • Roodbuikzandbij (Andrena fulva)
  • Wilgenzandbij (Andrena vaga)
• Wespbijen, zoals:
  • Gewone wespbij (Nomada flava)
  • Boswespbij (Nomada ruficornis)
• Grashommelbijen, zoals:
  • Gewone sachembij (Lasioglossum calceatum)
  • Boszandbij (Lasioglossum albipes)

Soorten die nesten in hout of holtes

Bijen die in hout of holtes nestelen, maken gebruik van natuurlijke schuilplaatsen of insectenhotels. Deze solitaire bijen sluiten hun nesten af met materialen zoals modder, klei of stukjes blad. Dit zijn bekende bijen in deze categorie:

• Behangersbijen, zoals:
  • Rosse metselbij (Osmia bicornis)
• Maskerbijen, zoals:
  • Gewone maskerbij (Hylaeus communis)
• Haarbijen, zoals:
  • Gewone haarbij (Anthidium manicatum)

Hoe herken je de verschillende bijensoorten?

Het herkennen van de talloze bijensoorten kan een uitdaging zijn, maar het is ook ontzettend leuk en leerzaam. Honingbijen zijn vrij gemakkelijk te spotten: ze hebben een slank lichaam en een overwegend oranje-bruin met zwarte kleur. Hommels, met hun dikke, behaarde lichamen en karakteristieke zwarte en gele banden, vallen ook meteen op.

Bij solitaire bijen wordt het wat lastiger. De gehoornde metselbij is relatief groot en heeft een opvallend rood-oranje borststuk. De rosse metselbij lijkt hierop, maar heeft een iets donkerder achterlijf. De gewone sachembij is herkenbaar aan haar rossige beharing en nestelt vaak in graslanden. Let ook op gedrag: sociale bijen, zoals honingbijen, zijn vaak te zien in groepen, terwijl solitaire bijen meestal alleen werken aan hun nesten.

Waarom hebben bijen verschillende rollen in de natuur?

Het feit dat er zoveel verschillende soorten bijen bestaan, heeft alles te maken met hun specialisaties. Elke bijensoort heeft zich aangepast aan een specifieke rol binnen het ecosysteem. Sommige soorten zijn generalisten, zoals de honingbij, en kunnen een breed scala aan planten bestuiven. Andere bijen, zoals de gehoornde metselbij, zijn meer gespecialiseerd en richten zich op specifieke bloemen.

Dit samenspel van verschillende rollen zorgt ervoor dat zowel wilde bloemen als landbouwgewassen optimaal worden bestoven. Daarbij vullen de bijensoorten elkaar aan. Wanneer de honingbijen te druk zijn met een overvloed aan bloemen, kunnen solitaire bijen de bestuiving van minder bezochte bloemen overnemen.

Dit complexe netwerk van interacties benadrukt hoe belangrijk het is om de diversiteit aan bijensoorten te behouden. Bescherming van bedreigde soorten is dus belangrijker dan ooit.

Interessante feiten over bijen

Bijen zijn niet alleen essentieel, maar ook ongelooflijk interessant. Zo kunnen bijen ultraviolet licht zien, wat hen helpt bloemen te vinden die voor ons oog verborgen blijven. Deze eigenschap helpt bijen om sneller nectar en stuifmeel te vinden.

Ook bijzonder is de ‘waggeldans’ van honingbijen. Dit is een wonderlijk communicatiesysteem waarbij honingbijen elkaar precies vertellen waar voedselbronnen te vinden zijn, inclusief de afstand en richting. Wetenschappers beschouwen dit als een unieke vorm van taal.

Bij hommels is het bijzonder dat ze hun lichaamstemperatuur regelen door met hun vleugels te trillen. Dit maakt het mogelijk voor hommels om in het vroege voorjaar actief te zijn, wanneer het nog te koud is voor andere insecten. Dit unieke vermogen geeft hen een voorsprong bij het bestuiven van vroege bloemen zoals krokussen en wilgen.

Ook hun bouwkunst is indrukwekkend. Honingbijen staan bekend om hun perfect symmetrische zeshoekige honingraten, die een meesterwerk van efficiëntie zijn. Deze raten zijn niet alleen sterk, maar gebruiken ook de minste hoeveelheid was om een maximale hoeveelheid honing op te slaan.

Bijen kunnen ook tellen. Onderzoek heeft aangetoond dat honingbijen tot vier kunnen tellen en zelfs eenvoudige optelsommen kunnen maken. Dit vermogen helpt hen bij het inschatten van hoeveel bloemen ze moeten bezoeken om een voldoende hoeveelheid nectar te verzamelen.

Bijen zijn dus veel meer dan uitstekende bestuivers. Ze zijn slimme, sociale en veelzijdige insecten die cruciaal zijn voor verschillende plantensoorten en gehele ecosystemen, zowel op het platteland als in stedelijke gebieden.

Wist je dat? De honing van bijen enorm goed helpt voor je hooikoorts. Lees hoe dit kan helpen om je hooikoorts te verminderen.

Hoe kunnen we bijen beschermen?

Het beschermen van bijenpopulaties begint in je eigen tuin. Zorg voor een grote variatie aan bloemen en plantsoorten die gedurende het hele jaar bloeien. Overweeg het plaatsen van een bijenhotel of insectenhotel om solitaire bijen te helpen. Vermijd het gebruik van chemische middelen en kies voor natuurlijke alternatieven.

Daarnaast is het belangrijk om bewustzijn te creëren over het belang van bijen en hun bijdrage aan de bestuiving van planten. Door samen te werken, kunnen we ervoor zorgen dat alle soorten bijen in Nederland blijven bestaan.